Đau thần kinh thắt lưng cùng là bệnh lý thường gặp trong lĩnh vực thần kinh và nội khoa, ngày càng trở nên phổ biến ở mọi giới, mọi lứa tuổi. Căn nguyên đau thắt lưng hông rất đa dạng, nguyên nhân cơ học hay gặp nhất ở lứa tuổi dưới 45 và đứng hàng thứ ba ở lứa tuổi muộn hơn. Người trẻ gặp phải thường do tổn thương đĩa đệm hoặc sang chấn cơ học. Ở người lớn tuổi có thể do các căn nguyên khác của cột sống thắt lưng-cùng như: thoái hóa, thoát vị đĩa đệm, dị dạng cột sống, viêm cột sống dính khớp, do chèn ép… Điều này khiến người bệnh thường đau đớn vùng thắt lưng, khó cử động, suy giảm, mất khả năng lao động bắt buộc phải đi điều trị. 

Bác sĩ thực hiện phương pháp tiêm ngoài màng cứng điều trị đau rễ thần kinh thắt lưng cùng cho người bệnh

Vùng thắt lưng hông gồm các thân đốt sống, đĩa đệm, các dây chằng, các khối cơ cạnh sống. Đĩa đệm gồm có nhân keo nhầy ở trung tâm bao quanh bởi các vòng xơ rất dai và chắc. Các rễ thần kinh vùng thắt lưng – cùng đi ra ngoài qua các khe liên đốt sống tương ứng, ví dụ: Rễ L1 ra ngoài qua khe liên đốt L1-L2 hoặc rễ L4 qua khe L4-L5… do tủy sống ngừng phát triển trước ống sống nên chóp cùng tủy sống ở ngang mức đốt sống L1 hoặc L2 và các rễ thần kinh thắt lưng – cùng đi xuống trong ống tủy đoạn này tạo thành các rễ thần kinh đuôi ngựa.

Các cấu trúc cảm nhận đau của vùng thắt lưng – cùng bao gồm thân đốt sống, màng xương, màng cứng, các diện khớp, các vòng xơ bao quanh nhân nhày đĩa đệm và các tĩnh mạch ngoài màng cứng, đặc biệt dây chằng dọc sau là nơi rất giàu sự chi phối thần kinh. Khi tổn thương các cấu trúc này sẽ gây ra đau thắt lưng hông. Nhân nhầy đĩa đệm tuy không phải là cấu trúc nhận cảm đau nhưng nếu bị trật ra ngoài (thoát vị) và chèn ép vào các rễ thần kinh, tổ chức nhận cảm đau sẽ gây đau thắt lưng hông.

Trong trường hợp đau thắt lưng hông do căn nguyên cơ học, các chất trung gian hóa học dường như đóng vai trò trong cơ chế bệnh sinh đau. Men phospholipase A2 là thành phần chủ yếu của nhân nhầy đĩa đệm, được giải phóng ra khi thoát vị đĩa đệm và kích thích trực tiếp vào các tổ chức thần kinh hoặc kích hoạt các phức hợp viêm tại chỗ gây đau thắt lưng hông. Acid glutamic là chất truyền đạt thần kinh thuộc loại kích thích, có nhiều ở các hạch gai tủy sống và các sợi cảm giác, được giải phóng ra khi tổn thương nhân nhầy và cũng gây tác động vùng thắt lưng hông. Bên cạnh đó, chất P (Pain), được giải phóng ra chèn ép vào hạch gai và các sợi cảm giác, một phần gây đau tại chỗ, mặt khác nó kích thích bài tiết histamin và leucotrien gây hóa ứng động bạch cầu đa nhân, đại thực bào kéo đến làm đĩa đệm càng bị thoái hóa nhiều hơn, gây đau thắt lưng hông.

Khi các rễ thần kinh hông bị chèn ép, bệnh nhân biểu hiện “đau kiểu rễ”, cơn đau thắt, như điện giật, kim châm, tăng lên khi gắng sức (ho, rặn, hắt hơi…) khi thay đổi tư thế hoặc đứng lâu. Đặc biệt là đau lan theo đường đi của rễ thần kinh bị kích thích tùy theo vị trí chèn ép các rễ L4, L5 hoặc S1.

Tại khoa Lão khoa Bệnh viện Đa khoa tỉnh Quảng Ninh, số lượng bệnh nhân đau thắt lưng hông càng ngày càng tăng và chiếm tỷ lệ không nhỏ trong tổng số bệnh nhân điều trị nội trú tại khoa. Nhiều trường hợp vào viện đau đớn không thể đi lại sinh hoạt, phải ngồi xe lăn, nằm cáng bất động hoặc chống nạng. Không ít người từng điều trị khắp nơi không đỡ, bệnh ngày càng nặng thêm. Để giảm bớt đau đớn và giúp cho bệnh nhân nhanh chóng trở về cuộc sống sinh hoạt bình thường, khoa Lão khoa đã ứng dụng triển khai kỹ thuật mới, chuyên sâu tiêm ngoài màng cứng điều trị đau rễ thần kinh thắt lưng – cùng cho người bệnh.

Phương pháp tiêm ngoài màng cứng là đưa các thuốc đặc trị vào khoang ngoài màng cứng giúp thuốc ngấm trực tiếp vào rễ thần kinh bị chèn ép mang lại hiệu quả chống viêm, giảm đau cao nhất với liều thuốc thấp nhất. Nhiều trường hợp bệnh nhân mới vào viện trong tình trạng đau dữ dội, khủng khiếp lan dọc cột sống thắt lưng, khó khăn trong sinh hoạt, không thể tự đi lại được. Sau khi điều trị theo phác đồ tiêm ngoài màng cứng, bệnh nhân đã có thể vận động bình thường trở lại, cơn đau giảm đáng kể. Kỹ thuật này được ứng dụng tại khoa Lão khoa từ tháng 10/2015 đến nay đã điều trị thành công cho hàng trăm ca bệnh, làm xoa dịu cơn đau, đem lại nụ cười hạnh phúc trên người bệnh khi họ được ra viện trở lại cuộc sống thường ngày.

Các bước tiến hành của kỹ thuật tiêm ngoài màng cứng

1. Tư thế người bệnh: Nằm nghiêng ở trạng thái thư giãn, lưng quay ra ngoài sát thành giường, chân co vào ngực để làm cong giãn đoạn cột sống thắt lưng.

2. Vị trí chọc kim      

Khoang liên đốt L5- S1.

3. Tiến hành kỹ thuật

- Sát khuẩn:

+ Bác sỹ rửa tay bằng dung dịch sát khuẩn, đeo găng vô trùng.

+ Điều dưỡng sát khuẩn vùng tiêm 2 lần bằng cồn Iôd, sau đó sát khuẩn lại lần 3 bằng cồn 70 độ.

- Chọn vị trí chọc kim: Thầy thuốc dùng ngón cái bàn tay trái ấn dọc theo các mỏm gai vùng thắt lưng, xác định khoảng liên đốt L5- S1 (tương đương đường liên mào chậu).

- Chọc kim vào khoang ngoài màng cứng: Thầy thuốc dùng tay phải cầm kim chọc dò, đưa nhanh kim qua da ở khoang liên đốt L5- S1 sau đó nhẹ nhàng đưa dần vào, sau khi qua dây chằng vàng sẽ có cảm giác kim bị hẫng, dừng lại, rút nòng kim nếu không có dịch chảy ra thì kiểm tra xem kim đã vào đúng vị trí ngoài màng cứng chưa.

- Kiểm tra kim đã đúng vị trí ngoài màng cứng.

- Bơm thuốc vào khoang ngoài màng cứng: Khi đã đảm bảo chắc chắn kim vào khoang ngoài màng cứng, bơm từ từ khoảng 3ml Hydrocortison acetate hoặc 40mg Depomedrol.

- Rút kim, ép cầm máu tại chỗ, sát khuẩn lại, dùng gạc vô khuẩn băng vết chọc.

- Để người bệnh nằm nghỉ khoảng 10- 15 phút trên giường.

- Không rửa nước vào vùng tiêm trong vòng 24 giờ, bóc băng gạc sau 24 giờ, tránh các động tác quá mạnh trong những ngày đầu sau điều trị.

Bác sĩ CKI. Vũ Ngọc Trung - Khoa Lão khoa